Woensdagochtend 29 augustus: Myanmar wordt onrustig wakker. De overlaat van een stuwdam breekt uit waardoor een vloedgolf zich met immense kracht stroomafwaarts verplaatst. De lokale krant wijdt het voorval aan de heftige regenval van de laatste maand, maar daartegen is een stuwdam toch ontworpen!?
Als onderdeel van mijn studie watermanagement aan de TU Delft verblijf ik momenteel vier maanden in Yangon, wat met ruim 7,5 miljoen inwoners de grootste stad van Myanmar is. Om al deze mensen van water te voorzien, liggen er ten noorden van de stad meerdere reservoirs. Maandag 27 augustus had ik de kans om bij twee van deze reservoirs een kijkje te nemen.
Na een lange rit over verregende zandpaden aangekomen te zijn bij de reservoirs viel een ding meteen op: beide reservoirs waren water aan het lozen via de overlaat. Terwijl ik foto’s van natuurgeweld stond te nemen kwam de beheerder van de reservoirs mij vergezellen. Hij stelde dat het allemaal zo onschuldig was als het leek, de reservoirs in goede conditie verkeerde en de bevolking zich absoluut geen zorgen hoefde te maken. Opvallend genoeg had ik hetzelfde commentaar enkele dagen voor mijn bezoek, en dus voor de doorbraak, bijna letterlijk in de staatskrant gelezen.
Dat kleine artikeltje in de krant leerde mij dat er momenteel 37 reservoirs in het land water via de overlaat lozen en het prikkelde mij om me te verdiepen in de ‘stuwdam-cultuur’ in Myanmar. Wat zijn de voor en nadelen van deze stuwdammen voor de gewone Myanmarees?
In Myanmar bestaan er maar twee seizoenen: het regenseizoen en het droge seizoen. Tijdens het regenseizoen, dat zes maanden duurt, vloeit het hemelwater dagelijks rijkelijk. Anders is dat tijdens de overige zes maanden van het jaar, waarin bijna geen druppel het aardoppervlak bereikt. Voor de landbouw en de drinkwatervoorziening is het daarom cruciaal om tijdens het regenseizoen zoveel mogelijk water vast te houden. Myanmar kent dan ook een lange historie in het aanleggen van drinkwater- en irrigatiereservoirs, waarin de eerste reservoirs zijn gebouwd door de Engelse kolonisten. Zo ook één van de reservoirs die ik mocht bezoeken.
Typerend voor de koloniale stuwdammen is de logheid van de constructies. Er werd liever wat meer beton en staal gebruikt, als daarmee de functionaliteit en veiligheid van de reservoirs ten alle tijden kon worden gewaarborgd. Heel anders is dat voor de reservoirs die na de Engelse bezetting door de Indiërs, Chinezen en Myanmarezen zijn gebouwd. Deze worden geteisterd door gebreken als gevolg van constructiefouten en slechte bouwmaterialen. Zo ook de Swar Creek Dam uit 2004 die het op 29 augustus jongstleden begaf.
Als gevolg van de recente doorbraak zijn er zeker 85 dorpen overstroomd, waarvan enkele compleet zijn weggevaagd, en hebben meer dan zestigduizend mensen moeten vluchten voor het water. De directe gevolgen en schades van een dergelijke damdoorbraak zijn dus al groot, maar indirect treft de doorbraak van een drinkwater- of irrigatiereservoir nog veel meer mensen. Het Swar Creek Lake leverde bijvoorbeeld water aan 8.000 hectare (16.000 voetbalvelden) landbouwgrond. Met een leeg reservoir en een naderend droog seizoen hebben hele agrarische gemeenschappen een moeilijk jaar voor de boeg.
Samenvattend kunnen we stellen dat drinkwater- en irrigatiereservoirs, mits goed gebouwd, vrienden van de bevolking zijn. Heel anders is dat voor de waterkrachtcentrales die in rap tempo uit de grote rivieren worden opgetrokken, en waarvoor veel dorpen moeten uitwijken. Deze stuwdammen, gebouwd door China, Thailand en India vormen het begin van het ‘tweede koloniale tijdperk’. In tegenstelling tot het eerste koloniale tijdperk worden de grondstoffen dit keer niet toegeëigend met oorlog en geweld maar met financiële middelen. De kolonisten die de opgewekte elektriciteit naar hun eigen land exporteren ondersteunen hiermee niet de lokale bevolking, maar hun eigen bevolking en de elite van Myanmar.
De bouw van deze waterkrachtcentrales veroorzaakt benedenstrooms in de delta problemen. Al deze problemen zijn gerelateerd aan de afname van het sedimenttransport in de rivieren. Waar water door de reservoirs heen kan stromen, wordt sediment grotendeels tegengehouden. Door dit verminderde sedimenttransport is er in het regenseizoen minder aanzanding op de ondergelopen landerijen. Het effect hiervan is tweeledig: enerzijds vermindert de instroom van nutriënten en daarmee de vruchtbaarheid van de landbouwgrond, en anderzijds neemt de kwetsbaarheid van de delta bij zeespiegelstijging toe.
In het belang van de gewone Myanmarees zou de uitverkoop van de Myanmarese rivieren daarom moeten worden geremd. Myanmar moet weer grip krijgen op haar eigen grondstoffen. Dan pas kunnen er weer nieuwe waterkrachtcentrales worden gebouwd, met oog voor de lokale bevolking, het ecosysteem, en bovenal de toekomst van het land.
Stuwdammen: Vriend of Vijand van een Myanmarees? was originally published in Water, wereldwerk! on Medium, where people are continuing the conversation by highlighting and responding to this story.