Zeehonden kunnen niet praten, maar ze kunnen ons wel dingen vertellen! Van 9 tot 12 februari vonden de Zeezoogdierdagen plaats in Pieterburen. Hierbij was er veel aandacht voor de zeehond, die een belangrijke plaats inneemt in de biodiversiteit van het Waddengebied.
Tijdens het weekend, georganiseerd door de Zeezoogdiervereniging, werd kennis overgedragen en waren er activiteiten voor onder andere scholieren, studenten en biologen. Onderwerpen waren het zeeleven in het Arctisch gebied, genetisch onderzoek en zeehonden. Dit zijn belangrijke thema’s binnen het maritieme werkveld, waar ecologische waarden van zeeën en oceanen een hoofdrol spelen. Ecologische waarden laten namelijk zien hoe de omgeving van een ecosysteem eruit ziet. Biodiversiteit is één van deze waarden.
Belangrijk foerageergebied voor dieren
De Waddenzee is een voorbeeld van een gebied dat afgelopen decennia sterk is veranderd in structuur, eigenschappen en biodiversiteit, wat tot op de dag van vandaag zichtbaar is. De Waddenzee beweegt elke seconde mee met de tijd. Het gebied kent een ontzettend grote mate van biodiversiteit, omdat de Wadden voor veel dieren een prettig leefklimaat en een belangrijk foerageergebied zijn.
Zeehonden staan symbool voor de ecologie van de Waddenzee
Zeehonden zijn zeezoogdieren. Ze komen veel voor in de Waddenzee en staan daarom voor veel mensen (en ook voor mij) symbool voor de ecologie van het gebied. Zeehonden zijn te zien op veerboten die kruislings tussen de Wadplaten varen en zeehondenexcursies zijn populaire toeristenactiviteiten. Ook spoelen zeehonden regelmatig aan op stranden van Waddeneilanden. Ze worden vaak gered, waarna ze kunnen herstellen in onder andere de zeehondencrèche te Pieterburen. Het belang van zeehonden bescherming en hun herstel komt nadrukkelijk terug tijdens de Zeezoogdierdagen, waar vooral over de gewone zeehond (Phoca vitulina) en de grijze zeehond (Halichoerus grypus), is gesproken. Tijdens dit weekend werden drie zeehondennecropsies (zeehondenlijkschouwingen) uitgevoerd, van één necropsie mocht ik getuige zijn.
Doodsoorzaak zeehonden bepaald
In Pieterburen worden zeehonden opgenomen die gestrand en/of niet gezond zijn. Als een zeehond sterft, is een necropsie nuttig voor het bepalen van de doodsoorzaak. Dierenartsen voeren deze necropsies regelmatig uit, maar bijna nooit in het bijzijn van toeschouwers. Het is heel bijzonder dat ik hier bij mocht zijn. Door necropsies is gebleken dat zeehonden vaak sterven door onderkoeling, ondervoeding of door een veelvoorkomende parasiet; hart- en longwormen. Na het opensnijden van de zeehond werden eerst het hart en de longen (tegelijk) gepresenteerd, waarna de lever werd verwijderd, vervolgens de nieren, de milt, het hoofd en ten slotte ook de maag. Ook in deze situatie was de zeehond overleden door onderkoeling. Dit wekte mijn nieuwsgierigheid, hebben zeehonden het eigenlijk wel goed?
Balans tussen mens en dier
Wanneer de leefruimte en/of voedselvoorziening verdwijnt, zal de zeehond ook verdwijnen. En als de zeehond verdwijnt nemen ecologische waarden af, omdat de zeehond een gebruiker is van het gebied en dus onderdeel van de biodiversiteit. Al het leven is waardevol in de Waddenzee. Gebruikers in het gebied vormen de leefgemeenschappen van de Waddenzee, en deze hebben er allemaal hun eigen plek. De mens is ook een gebruiker van het Waddengebied en eigenlijk de enige vijand van zeehonden. Mensen kunnen leefgebieden van zeehonden verstoren door toeristische activiteiten of leefgebieden vervangen door infrastructuur. Daarom is een perfecte balans tussen mens en dier belangrijk.
Bijna uitgestorven
Een presentatie van bioloog Sander van Dijk liet zien hoe de gewone zeehond in de geschiedenis bijna was uitgestorven in Nederlandse wateren. De grijze zeehond was vroeger zelfs geheel verdwenen uit Nederland. De bedreigingen werden veroorzaakt door de robbenjacht, die in de eerste instantie door de Nederlandse overheid tot 1962 werd gestimuleerd met subsidies. Zeehonden werden gezien als een bedreiging voor vispopulaties, waarvan de beroepsvisserij in Nederland afhankelijk was. Ook het bont van zeehonden was een populair product voor kleding. Door wetten en regels vanuit overheden worden beide soorten vanaf 1962 beschermd en zijn zeehondenpopulaties de afgelopen decennia voldoende hersteld.
En hebben zeehonden het goed? Tegenwoordig gelukkig wel. In het Waddengebied is tegenwoordig voldoende leefruimte en voedsel voor zeehonden. Door de toeristische excursies verstoren mensen de zeehonden, maar ze houden voldoende afstand om geen stress te veroorzaken binnen de populaties. Mariene vervuiling kan voor problemen zorgen, maar die vervuiling wordt al beperkt door Europese regelgeving.
Bedreiging door virussen
De presentatie liet ook zien dat het aantal dieren binnen zeehondenpopulaties fluctueert door dodelijke virussen. Als een zeehondenpopulatie voldoende is hersteld, wordt de populatie gehalveerd door een virus, waarna de populatie zich dubbel kan herstellen. Deze ‘carrying- capacity’ binnen ons ecosysteem is volgens wetenschappers nu bereikt. Wetenschappers vrezen dat, misschien wel binnenkort, een virus kan uitbreken binnen de populatie van de gewone zeehond waardoor veel dieren sterven. De populatie van de gewone zeehond kan dan helemaal verdwijnen ten gunste van de grijze zeehond.
Hoe gaat de Waddenzee eruit zien zonder gewone zeehonden?
De zeehond: onderdeel van biodiversiteit
De gewone zeehond en de grijze zeehond zijn de meest voorkomende soorten in Nederland. Wanneer één van de twee verdwijnt, valt eigenlijk één van de twee pilaren weg waarop een compleet ecosysteem steunt. Soorten organismen verdwijnen, en soorten organismen worden vervangen. We weten niet of we blij zijn met een verandering in het ecosysteem, want het is lastig om in de toekomst te kijken wat we er voor terugkrijgen.
De zeehond kan niet zonder het Waddengebied, en het Waddengebied kan niet zonder de zeehond. Zeehonden zijn onderdeel van de biodiversiteit. Biodiversiteit is een belangrijke waarde van de ecologie, waarin elke leefgemeenschap waardevol is en zijn rol heeft. Ook de zeehond. Dat zou een zeehond zeggen.
Wat vertelt een zeehond ons? was originally published in Water, wereldwerk! on Medium, where people are continuing the conversation by highlighting and responding to this story.